Divina Commedia

 

Çok bilinen ama okunmayan kitaplar bölümünde bu gün Dante'nin ölümsüz eserini irdelemeye çalışacağız. İlahi Komedya ya da Dante; Türk insanının (sokaktaki adam) karşısına ilk olarak Cahit Sıtkı Tarancı'nın "35 Yaş" şiirinde çıkmıştır. "Dante gibi yolun ortasında olmak" sözünün daha sonra bir çok kez  ilgili ya da ilgisiz olarak kullanılmasına karşın, yazar/şairin en büyük yapıtı İlahi Komedya'nın 1990'lara kadar yetkin bir çevirisi yapılamamıştır. Oğlak Yayınevi'nden çıkan  Rekin Teksoy çevirisi, gerek tarzının benzerliği, gerekse çevirmenin eklediği kapsamlı dipnotlarla, kitabın şu ana kadarki en okunası versiyonudur. Eserin popüler kültürümüzün bir parçası olması ise Dan Brown'un içinde esere bolca atıfta bulunduğu, daha sonra filmi de çekilen Inferno (Cehennem) kitabıyla olmuştur.


İlginç bir kişilik olan Dante Alighieri geç ortaçağ/erken rönesans denebilecek bir dönemde Floransa'da yaşamış, 56 yıllık hayatınının (sanılanın aksine 70 yıl yaşamamıştır) önemli bir kısmını dönemin İtalyan siyaseti içerisinde geçirmiştir. İlahi Komedyayı yazdığı dönemde, Floransa'dan sürgün edilmiş ve hakkında idam kararı çıkmış olan Dante, yazdığı eserlerde de dönemin papası başta olmak üzere, çoğumuza bir anlam ifade etmeyen birçok figüre göndermelerde bulunmuş ve hemen hepsini kelimenin tam anlamıyla cehennemin dibine göndermiştir. Skolastik görüşe ve Katolik düşünceye bağlı olmasına rağmen kendisini sürgün eden Papa Bonifazo VII'nin kutsal egemenlik kisvesi altında, ülke/şehir yönetimlerine el atmasına karşı çıkmıştır. Yine özellikle İlahi Komedya'da, kilisenin dili olan Latince yerine Toscana bölgesinde kullanılan İtalyanca'yı tercih etmesi, İtalya'nın resmi dili olarak Toscana Lehçesi'ni kabul etmesi üzerinde etkili olmuştur. Romantizmin etkisiyle 19. yüzyıl Avrupa'sında tekrar ön plana çıkan Dante günümüzde İtalyan şiirinin en büyük şairi olarak görülmektedir.
İlahi Komedya'da (ki eser en başta Comedia olarak yayınlanmış, yıllar sonra Decameron'un Boccacio'su tarafından başına Divina kelimesi eklenmiştir) görülebileceği üzere Dante aynı zamanda hümanist bir şairdir. Çocuk yaşta aşık olduğu Beatrice'e bir türlü kavuşamamış; daha sonra da farklı evlilikler ve Beatrice'in erken ölümü Dante'de yaşam boyu sürecek bir iz bırakmıştır, ki bu durum İlahi Komedya'daki iki önemli karakterden birinin ebedi aşkı Beatrice olmasından da anlaşılabilmektedir. Diğer karakter ise tahminlerin aksine bir Hristiyan değil Aeneis destanını yazan ünlü şair Romalı Vergilius'tur.
İlahi Komedya'da (O dönemin standartlarına göre eserin dili ve teması, trajediye uygun olmadığı için, komedya ismini kullanmıştır burada Dante) şairimizin 1300 yılında sırasıyla Cehennem, Araf ve Cennet'te yaptığı turistik gezi anlatılmaktadır. İlk önce Vergillius'un eşliğinde cehennemi ve arafı gezen Dante'nin cenneteki gezisine (Vergillius, cennete girmeye layık olmayan bir kafir olduğu için) ilk ve son aşkı Beatrice eşlik etmiştir. İncil'deki her bir ölümcül günah için bir kat ayırdığı "Cehennem" kitabı (haliyle) en çok ilgi çeken bölümü olmuştur bu eserin. 3 sayısı eserin içinde de, yapısında da önemli bir rol oynamaktadır. Toplam giriş ve 33'er kantoluk (İtalyanca şarkı) üç kitaba sığdırdığı, terza rima (aba bcb dcd...) stilinde yazdığı 14233 dizede; 3 başlı şeytan, 9 kat cehennem gibi unsurları görmemiz mümkündür. İlahi Komedya'nın halen İtalya'da üniversitelerde ders olarak okutulduğu da düşünülürse; Dante'nin 1307-1321 yılları arasında yarattığı bu eserin büyüklüğü bir kez daha anlaşılabilir.
Kitaba sahip olanlar birçok basımda şiirin açıklaması ve yazarın hayatını görebileceklerdir. Zaten buradaki kişisel görüşlerim dışında kalan gerçeklerin büyük bir kısmı da kitabın ön kısmından yararlanarak yazılmıştır. Ayrıntılı bilgiyi -her zaman- uygun sitelerden elde edebilirsiniz. Daha edilgen bir yapıda olduğunu fark edeceğiniz bu yazıyı elbetteki klasik "Abandon all hope" alıntısını yapmadan bitirecek değilim. Yıllar boyu her türlü yabancı dizi ve filmde görmeye alıştığınız o cümle üçüncü kantoda girişinde, cehennemin kapısında yazılmaktadır.

Buradan gidilir acılar kentine,
buradan gidilir bitmek bilmeyen acıya,
buradan gidilir yitmiş insanlar arasına.
Adalet yok gösterdi ulu rabbime,
kutsal güç, yüce bilgelik, ilk sevgi,
yarattı beni
Benden önce her sey sonsuzdu;
sonsuza dek sürecegim ben de,
İçeri girenler, dışarıda bırakın her umudu

Ben, bir zamanlar ilk kantoyu tekrar yaratmaya çabaladığımda Dante'nin hakkını vermiştim. Sizin de, şimdi olmasa da en azından öldükten sonra faydalanabileceğiniz bu kitabı okurken kendisine  gereken saygıyı göstereceğizi düşünüyorum.